Arabama kýþlýk lastik ne alayým diye araþtýrma yaparken alttaki yazýyý buldum lastigin özelliklerinden bahsediyor.Uzun bir yazý ama okumak yararlý olur diye düþünüyorum.
LASTÝÐÝN GÖREVLERÝ Yukarý ^
ò Araç yükünü taþýmak
ò Direksiyon ile verilen yönü izlemek
ò Motordan gelen gücü ileri/geri hareket olarak yansýtmak
ò Emniyetli bir þekilde hem ýslak hem de kuru zeminde aracý durdurmak
ò Amortisörlere yardýmcý olarak sürüþ keyfini artýrmak
LASTÝÐÝN YAPISAL ÖZELLÝKLERÝ Yukarý ^
Tekerlek lastiklerinin yapýlarýnda, gerekli yüksek mukavemeti karþýlamak üzere Nylon, Rayon, Polyester gibi elyaf esaslý kordlar ile çelik kordlar bulunmaktadýr. Topuk dayanýmlarý ise çelik teller yardýmýyla saðlanýr. Birbirinden farklý karakterdeki bu elemanlarýn birarada tutulmasý ve hizmet anýnda zeminle temasýn güvenle saðlanmasý ile yanaklardaki esneme kabiliyetinin verilmesi görevini lastik karýþýmý üstlenir. Lastik karýþýmýný Doðal ve Sentetik kauçuklar ile ana dolgu olarak Karbon Karalarý oluþturur. Bunlara ilave olarak koruyucular adý altýndaki kimyasallar ile lastiðin “elastik” hale gelmesini saðlayan vulkanizasyon elemanlarý bulunmaktadýr. Karýþýmýn iþlenmesi ve homojenliði için kimyasal yaðlar kullanýlýr. Lastikler gövde yapýlarýna göre iki ana gruba ayrýlýr.
Deðiþen ve geliþen otomotiv sektörünün gereksinimlerini karþýlamak üzere geliþtirilen bir yapýdýr. Bu lastiklerde gövde yapýsý, üstün özellikli rayon, nylon, polyester gibi tekstil esaslý kordlarýn lastiðin dönüþ yönüne 90 derecelik açý yapacak þekilde yerleþtirilmeleri sonucu oluþan karkasýn üzerine, taban merkez çizgisine paralel tekstil esaslý kordlardan oluþan kuþaklar ile belirli açýda çelik kord kuþak katlarýnýn tatbik edilmesi sonucu oluþan yapýdýr. Ayný zamanda Radyal yapý, sadece tekstil esaslý ve lastiðin dönüþ yönüne göre sýfýr derece ve belli açýdaki kordlardan oluþan kuþaklarýn tatbik edilmesiyle de oluþabilir. Ölçü tanýmýnda "R" harfi ile belirtilir.
Çapraz Katlý Lastikler
Lastik teknolojisinin baþlangýcýnda kullanýlan ilk gövde yapýsýdýr. Bu lastiklerin gövdesini oluþturan tekstil esaslý “kord” iplikleri birbiri üzerine, lastik dönüþ yönüne 35-40 derece açý yapacak þekilde çapraz olarak yerleþtirilmiþtir. Bu yapý “Diagonal” veya “Konvansiyonel” olarak da adlandýrýlýr. Ölçü tanýmýnda “-” veya “D” ile belirtilir
TUBELESS VE TUBE-TYPE LASTÝK
Araçlarda yüke karþýlýk gelen tepki kuvvetini karþýlayan, lastikler ile jant arasýna sýkýþtýrýlan hava basýncýdýr. Lastikler sadece hava basýncýnýn sýkýþtýrýldýðý kýlýflardýr. Sýkýþtýrýlmýþ hava basýncýnýn tutulmasý, iç lastiklerle veya dýþ lastiklerin iç kýsmýna tatbik edilen ve sýzdýrmazlýk saðlayan liner tabaka yardýmýyla saðlanýr. Ýç lastikli kullanýlan dýþ lastiklere Tube-Type, iç lastiksiz kullanýlan dýþ lastiklere Tubeless lastik denir.
“PÝRELLÝ (P) 185/60 R 14 82 V P6000 TUBELESS” ölçü ifadesinde;
PÝRELLÝ Üretici firma
(P) Binek otomobil lastiði
P6000 Lastik desen kodu
185 Nominal kesit geniþliði (mm. cinsinden)
60 Kesit oraný, seri (basýklýk)
R Gövde yapýsý (radyal)
14 Jant çapý (inç cinsinden)
82 Yük indeksi
V Hýz sembolü (max. 240 km/saat)
TUBELESS Ýç lastiksiz
185 / 60 R 14 82 V P6000
Kesit Geniþliði ve Kesit Oraný (Seri-Basýklýk)
185 / 60 R 14 82 V 185 / 60 R 14 82 V
Yük Ýndeksi
185 / 60 R 14 82 V
Yük indeksi, bir lastiðin hýz sembolü ile belirtilen en yüksek hýzda taþýyabileceði azami yükü belirten bir kodlamadýr. Yük indeksleri tablosunda, farklý yük indekslerine tekabül eden, lastik baþýna taþýnabilecek azami yük miktarlarý kg. cinsinden verilmiþtir.
Lastik Taban Ömrü
Yukarý ^
Hýz Sembolü ve Kategorisi
Yukarý ^
Hýz sembolü, bir lastiðin yük indeksi ile belirtilen azami yükte yapabileceði maksimum hýzý ifade eden bir kodlamadýr. Hýz sembolleri tablosunda ise harflerin belirttiði maksimum hýzlar verilmiþtir. Hýz kategorisi ise ölçü tanýmlamasý içinde gösterilen, lastiðin 240 km/saat üstü hýzlarda kullanýlabileceðini ifade eden kodlamadýr.
185 / 60 R 14 82 V
255 / 40 ZR 17 (94)
Lastikte yük indeksi hýz sembolünün önemi
Tüm lastik üreticilerinin yazýlý ve sözlü tavsiyelerine raðmen, piyasada; araçtaki orijinal lastikten daha düþük yük indeksli ve hýz sembollü lastik kullanma eðilimi vardýr. Böyle bir uygulama, araç el kitapçýklarýnda da belirtildiði gibi teknik olarak uygun deðildir. Piyasa, lastik yanaðýnda belirtilen servis tanýmlamalarýnýn (yük indeksi ve hýz sembollerinin) önemini kavramýþ deðildir. Teknik kataloglarda belirtilenin aksine, birçok araç kullanýcýsý; teknik olarak yaptýklarýnýn yanlýþ olduðunu bilerek, ekonomik nedenlerle aracýn orijinal lastiðindeki servis tanýmlamalarýndan daha düþük lastikleri takmaktadýr. Kendilerine sorulduðunda verdikleri cevap ise:
v Aracýmýn hýzý ve orijinal lastiklerin hýz sembolü “H” (210 km/saat) veya “V” (240 km/saat) olmasýna raðmen, ben aracýmý sadece þehir içinde ya da uzun yolda düþük hýzlarda kullanýyorum, þu an benim için en ideal lastik “S” (180 km/saat) veya “T” (190 km/saat) hýz sembollü olandýr.
v Hem aracýmý daha düþük hýzda kullanacaksam neden daha fazla ücret ödeyerek orijinal lastiklerle ayný yük indeksli ve hýz sembollü lastik takayým? Üstelik bunun yasal bir sakýncasý da yok !
Bu durumda, lastik yanaklarýnda belirtilen servis tanýmlamalarýnýn önemini anlatmak ve araca en uygun lastiði vermek ve de aksi durumlarda ne gibi sakýncalarýn doðabileceðini açýklamak; müþteri nezdinde uzman olan, yetkili lastik satýcýsýnýn sorumluluðundadýr. Lastik iþi ile uðraþan herkesin lastik kullanýmý, bakýmý ve onarýmý konularýnda bilgi sahibi olmasý gerekir. Araçta yol ile temasý saðlayan tek eleman lastiktir. Lastik ölçüsü, servis tanýmlamalarý (yük indeksi ve hýz sembolü) ve þiþirme basýncý, karþýlýklý etkileþim içinde olan bir bütünü temsil eder. Bütünü oluþturan bu faktörlerden herhangi birisi deðiþtirildiðinde, lastiðin araç altýnda vereceði performans olumsuz yönde etkilenir.
Orijinal lastik; araç ve lastik üreticisi firmalarýn ortaklaþa çalýþarak, tüm koþullarda, araçtan en iyi performansý aldýklarý lastiktir. Orijinal lastik; yolda mükemmel tutunma saðlayarak, aracýn tasarým hýzýna ve yükün hareket halinde araç üzerindeki daðýlýmýna en iyi uyum saðlayan lastiktir. Daha düþük servis tanýmlamalarýna sahip lastiðin kullanýmý, aþaðýdaki olumsuzluklarý doðurur:
Araca daha düþük hýz sembolüne sahip bir lastik takýldýysa, termo-mekanik baský arttýðýndan lastik daha fazla ýsýnýr ve lastiðin yapýsýndaki karýþýmlarýn bozulmasýna neden olur. En tehlikelisi ise; sürücü, bu tür bozulmalarýn farkýna varamaz ve lastiðin performansýna ihtiyaç duyduðu bir tehlike anýnda, ölümle sonuçlanabilecek kaza ile karþý karþýya kalabilir.
175/65 R 14 82T ölçüsünde servis tanýmlamalarýný (82 T) incelersek;
Yukarýdaki örnekte görüldüðü gibi ölçü ifadesinden hemen sonra gelen sayýsal deðer yük indeksidir. Örnekte bu deðer “82” = 475 kg.’dýr.
Yukarýdaki örnekte, ölçü ifadesindeki yük indeksinden hemen sonra gelen harf hýz sembolüdür. Örnekte, bu harf “T” = 190 km/saat’ tir.
Eðer araca, orijinal fabrika çýkýþý 175/65 R 14 82H P4000 TL takýlmýþsa yenileme sýrasýnda 175/65 R 14 82T P2500 TL lastik takýlmamalýdýr. Çünkü, yeni takýlan lastik orijinale göre 20 km/saat daha düþük hýz sýnýrýna göre dizayn edildiði için mukavemeti daha düþüktür.
Kýþ lastiklerinde (M+S) veya Rainforced lastiklerde hýz sembolleri orijinal lastikten daha düþük olabilir. Bu durumda, lastik üzerinde belirtilen maksimum hýz sembollerine uyulmalýdýr. Yedek lastik özel tip olabilir (Temporary Only), bu durumda da lastik üzerindeki hýz sembolü geçerlidir.
Araç lastiklerinde emniyet limitleri çok yüksektir. Ancak daha düþük yük indeksli lastik takýlmasý durumunda, lastiðin çalýþmasý sýrasýnda emniyeti tehlikeye düþüren sakýncalar doðabilir. Çünkü lastikler araç altýnda sürekli olarak deðiþken yüke maruz kalýr. Virajlarda, eðimli yollarda ve frenleme esnasýnda lastik baþýna gelen yük, statik durumunda gelen yükten çok daha fazladýr. Dinamik yük altýndaki lastik deforme olur (karkasýn þekil deðiþtirmesi, ezilmesi) ve ýsýnýr. Lastikte oluþan bu gerilmeler bazen emniyet sýnýrlarýný zorlar. Araca takýlan orijinal lastik bütün bu gerilmeleri rahatlýkla karþýlar. Ancak daha düþük yük indeksli lastikte ise problem çýkabilir. Eðer araca, orijinal fabrika çýkýþý 215/65 R15 100T TL lastik takýlmýþsa, yenileme sýrasýnda 215/65 R 15 95H lastik takýlmamalýdýr. Bu yapýlýrsa, fabrika çýkýþý 800 kg yük taþýmaya göre dizayn edilmiþ lastik takýlan bir araca, 690 kg yük taþýma kapasiteli lastik takýlmýþ ve böylece lastiðe % 16 oranýnda aþýrý yükleme yapýlmýþ olur.
Yukarýda belirtilen nedenlerden dolayý, lastik deðiþimlerinde, bir tavsiyede bulunmadan önce lastik yanak yazýlarýna muhakkak dikkat edilmelidir.
Lastikte hýz kategorisinin önemi
Otomobil lastiklerinin ölçü tanýmlamasýnda, VR (210 km/saat üstü) ve ZR (240 km/saat üstü) ile ifade edilen hýz kategorileri vardýr. Bunlar eski tip iþaretlemelerdir.
Otomotiv sektöründeki geliþmelere paralel olarak artan araçlarýn gücü ve dolayýsýyla hýzýna baðlý olarak yeni lastiklerin geliþtirilmesi zorunlu olmuþtur. Bu lastikler önceleri en üst hýz limitindeki araçlarýn lastiklerinden daha fazla hýz yapabilen araçlar için geliþtirilmiþ lastiklerdir. Ancak, araçlarýn hýz limiti sürekli artmýþ ve bu hýz limitlerini simgeleyen kodlar da buna baðlý olarak ilave edilmiþtir. Araçlarda en üst hýz limiti 210 km/saat iken, bu hýz limitini aþan bir araç geliþtirildiðinde VR ifadesi koyularak 210 km/saat’ýn üstünde kullanýlabilecek lastikler geliþtirilmiþtir. Daha sonra gerek maliyet gerekse lastikten alýnan performansýn optimizasyonu faktörleri nedeniyle aracýn yapabileceði azami hýzla sýnýrlý lastiklerin talebi artmýþ ve yeni hýz sembollerinde lastiklerin üretimi yapýlmaya baþlamýþtýr. Ayný durum ZR (240 km/saat üstü ) hýz kategorisi için de geçerlidir.
Günümüzde yüksek performas lastikleri VR ve ZR ifadeleri ile simgelenir. Lastikte bu ifadelerin lastiðin hýz kategorisini mi yoksa sadece radyal yapýyý mý belirttiði ölçü tanýmlamasýndaki gösterim þekline göre deðiþir.
a) 225/55 ZR 16 (95)
Örneðinde; ölçü tanýmlamasý içinde yer alan ZR, hýz kategorisini temsil eder ve lastiðin 240 km/saat ve üstü hýzlarda kullanýlabileceðini belirtir. Parantez içinde yazýlan (95) ise yük indeksini gösterir. Buradaki yük indeksiyle katalogda belirtilen, lastik baþýna gelen yük 240 km/saat hýza kadar geçerlidir. Lastikle bu hýz aþýldýðýnda yükün azaltýlmasý gerekmektedir. Eðer yük indeksi yoksa, lastik üreticisi firmaya danýþýlmalýdýr.
b) 225/55 ZR 16 95W
Örneðinde ise yük indeksi ve hýz sembolü açýk olarak verilmiþtir. Bu lastikte 270 km/saat maksimum hýz sýnýrlamasý vardýr. Burada ZR ifadesi sadece lastik gövdesinin (karkas) yapýsýný (Radyal) belirtir.
225/55 ZR 16 95W 225/55 R 16 95V
Ölçü tanýmlamasýnda ise, hýz sembolü hariç herþey (kesit geniþliði, seri, yapý, jant çapý ve yük indeksi) aynýdýr.
Bu durumda, orijinal lastiði 225/55 ZR 16 95W olan bir araca yenilemede 225/55 R 16 95V servis tanýmlamalý bir lastik takýlamaz. “W” 270 km/saat, “V” 240 km/saat.
Lastik yenilerken, orijinal lastiðin servis tanýmlamalarýna sadýk kalýnmalýdýr. Eðer lastiðin orijinalliði konusunda bir þüphe varsa; araç el kitapçýðýna bakýlmalý, araç üreticisi firmaya ya da lastik üreticisi firmaya danýþýlmalýdýr. Piyasada deðiþtirme safhasýnda veya eþdeðer lastik kullanýmýnda, “V” ve “VR” iþaretli lastikler mutlaka ayný ölçü ve “W” veya “ZR” hýz sembollü lastiklerle yenilenmelidir. Tersi durumda, sözü edilenden daha düþük karakteristiðe sahip lastik ile kesinlikle deðiþtirilmemelidir.“VR” hýz sembollü lastik takýlý araç, eðer onaylanmýþ azami hýzý 240 km/saat’I aþmýyorsa “V” hýz sembollü lastik takýlabilir; daha yüksek hýza sahip bir araç ise W veya ZR sembollü lastik takýlmalýdýr. “ZR” sembollü lastik takýlmýþ otomobilin onaylanmýþ (homologe edilmiþ) hýzý eðer 270 km/saat’i aþmýyorsa “W” hýz sembollü lastik takýlabilir. Bununla beraber, 235/50 ZR 16 95 W ölçüsünde olduðu gibi, lastik deðiþiminde ZR hýz kategorisine veya W hýz sembolüne sahip lastikler takýlabilir.
DOT Açýlýmý ve Lastiðin Üretim Tarihi
DOT XJ J3 XJJX 0103 ifadesinde
DOT A.B.D. ve Kanada onay sembolü
XJ Üretici firma ve üretildiði fabrika kodu
J3 Lastik ölçüsünü belirten kod
XJJX Lastik tipini belirten kod
0103 Üretim tarihini (2003'in 01. Haftasýný) göstermektedir.
Jant Bilgileri ve Özellikleri Yukarý ^
Araçlarda lastik ve jant ayrýlmaz iki üründür. Lastiklerin çalýþmasý esnasýndaki kuvvetler jantlara da ayný oranda etki yapar, keza lastik ve jant tek bir parça gibi hareket eder. Lastik ile jant kesinlikle birbirine uyumlu olmalýdýr. Ölçülendirme lastiðin janta veya tekerlek olarak araca takýlmasý durumunda yapýlýr.
Tubeless radyal otomobil lastikleri, hýzlý, keskin viraj alma sýrasýnda oluþan yan kuvvet sonucu veya düþük þiþirme basýncý ile kullaným sýrasýnda lastik topuðunun yuvasýndan kayarak jant kanalýna düþmemesi için tubeless setine sahip “Tubeless Jant”lara takýllýrlar.
Jant Yazý ve Ýþaretlemeleri
Jantýn üzerinde kullanýcýyý bilgilendirici ve uyarýcý bazý bilgiler vardýr;
“5½ J X 14 CH 36 0203 70259” örneðinde:
5½ Kesit geniþliði (inç)
J Jant damak (flanþ) profili
14 Jant çapý (inç)
X Tek parçalý (monoblok, tubeless) jant
CH Janttaki "tubeless seti" tipi
36 Jant off-seti (mm)
0203 Jantýn üretim tarihi (ay-yýl)
70259 Jantýn seri numarasý
Jant TipleriPirelli otomobil lastiklerinin (bazý desenlerde) hem “tube-type” hemde “tubeless” tipi mevcuttur. Ancak günümüzde hemen hemen tüm otomobil lastikleri tubeless olarak üretilmektedir. Emniyet açýsýndan bu önemli bir ihtiyaç olmuþtur. Tubeless lastikler mutlaka özel topuk yuvasý ve setleri olan jantlara takýlmalýdýr.
Böylelikle yüksek hýzda yanlardan gelen büyük güç altýnda veya düþük havalý kullanýmda lastiðin topuðunun janta oturan bölümünün yerinden oynamasý önlenmiþ olur. Bu tip jantlarýn tiplerine göre þekilde gösterildiði gibi doðru yönden takýlýp sökülmesi gerekir.
Böylelikle, sadece lastik topuðunun kýrýlmasý sonucu kullaným dýþý kalmasý deðil, ani hava tahliyesi sonucunda gerek maddi ve gerekse cana gelebilecek zararlar önlenmiþ olur. Deðiþik jant tipleri aþaðýdaki þekilde gösterilmiþtir. Jant damak (flanþ) tipleri
Lastik Takma ve Sökme Ýþlemleri
Yukarý ^
TAKMA ÝÞLEMÝ (MONTAJ): Lastik topuklarý ve jantýn her iki damaðýna, kaydýrýcý (bu iþlem için özel olarak üretilmiþ solüsyon), fýrça ile sürülmelidir. Lastik þiþirme iþlemi supap iðnesi takýlý olarak yapýlmalýdýr. Azami þiþirme basýncý 51 PSI (3.5 Bar) kuralýna dikkat edilmelidir.
Eðer lastik topuðunun jant damaðýna tam olarak oturmadýðý görülüyorsa, lastik havasý tamamen boþaltýlmalý, kaydýrýcý olarak sulandýrýlmýþ sabun tekrar sürülmeli ve lastik daha önceki konumuna göre jant üzerinde döndürülerek iðne takýlý olarak þiþirme tekrarlanmalýdýr.
SÖKME ÝÞLEMÝ (DEMONTAJ):Topuk düþürme iþlemine muhakkak jantýn supabýnýn takýlý olduðu yerden baþlanmalýdýr. Supap bölgesinden yapýlacak topuk düþürme iþlemi jantýn her iki tarafý için de geçerlidir. Ayný zamanda, jant üzerinde üreticisi tarafýndan herhangi bir bilgi verilmiþ ise buna uyulmasý gerekir.
Bu tavsiyelere uyulmadýðý taktirde, lastik topuðunda tamiri mümkün olmayan hasarlar meydana gelebilir. Topuðu hasar görmüþ bir lastiðin kullanýlmasý ise çok tehlikelidir.
Uygun bir takma-sökmede, jant özelliklerinin bilinmesi zorunluluktur
ÖLÇÜ DEÐÝÞÝMÝ
Tekerlek Ölçüleri ve Seri Kavramý
Ölçü deðiþimlerinin hangi kriterlere göre yapýldýðýnýn iyi anlaþýlmasý için tekerlek ölçülerinin iyi bilinmesi gerekir. Araca monte edilecek lastik ve jant bir bütün olarak deðerlendirilir ve ölçüler de buna baðlý olarak alýnýr. Burada önemli olan ölçülerin alýndýðý E.T.R.T.O.nun belirttiði ölçü jantýna dikkat etmektir. Keza teknik tablolarda belirtilen deðerler, altý çizili olan bu janta takýlý lastiðin deðerleridir. Bu ölçülerin tanýmlarý aþaðýda verilmiþtir:
NOMÝNAL KESÝT GENÝÞLÝÐÝ (KG)
E.T.R.T.O. (Avrupa Lastik ve Jant Teknik Organizasyonu) ölçü jantýna takýlý, öngörülen þiþirme basýncýnda þiþirilmiþ yeni bir lastiðin 24 saat bu durumda bekletildikten sonra dýþtan dýþa yanaklar arasý ölçülen en geniþ mesafesidir. Bu ölçüme lastik yanaðý üzerindeki koruyucu zýrh, kabartma yazý ve rakamlar dahil deðildir.
KESÝT YÜKSEKLÝÐÝ (KY)
Yeni lastiðin janta oturduðu topuk noktasýndan lastik tabanýna kadar olan yüksekliktir.
LASTÝK ÇAPI (Ç)
Janta takýlmýþ ve þiþirilmiþ yeni bir lastiðin dýþ çapýdýr.
JANT ÇAPI (JÇ)
Lastik topuðunun oturduðu jant yüzeyinin çapýdýr.
JANT GENÝÞLÝÐÝ (JG)
Lastik topuklarýnýn oturduðu jant damaklarý arasýnýn içten içe olan mesafesidir.
STATÝK YÜKLÜ YARIÇAP (SYYÇ)
Öngörülen basýnçta þiþirilmiþ lastiðin öngörülen yük altýnda, jant merkezi ile yere temas ettiði nokta arasýndaki mesafedir.
SERBEST YARIÇAP (SYÇ)
Öngörülen þiþirme basýncýnda þiþirilmiþ bir lastiðin yüksüz durumda, jant merkezi ile yere temas ettiði nokta arasý mesafedir.
DÖNME ÇEVRESÝ (DÇ)
Öngörülen yük ve þiþirme basýncýndaki çekici aksa takýlý lastiðin, bir tam dönüþte
(1 turda) katettiði mesafedir.
EZÝLME
Statik yüklü yarýçap ile serbest yarýçap arasýndaki farktýr.
Otomobil lastiklerinde standart seri 80’dir. 165 R 13 veya 155/80 R 13 gibi.
Basýk Seriye Geçiþ (+1 ve +2 inç)
Otomobillerde mevcut lastiklerin geniþ tabanlý daha basýk seri lastiklerle deðiþtirilip deðiþtirilemeyeceði ve hangi ölçünün en uygun olacaðý sorusu kullanýcýlar tarafýndan sýk sýk gündeme getirilmektedir. Otomobil lastiklerinde orijinal ölçü lastiðin ve jantýn yerine basýk serili bir lastiðe geçilebilmesi bazý kurallara baðlýdýr. Araçta mevcut olan performansýn azalmamasý yeni takýlacak ölçünün teknik deðerlerinin orijinaline yakýnlýðý oranýnda saðlanýr. Yanlýþ lastik ölçüsü seçimi tehlike ve kayýp demektir. Deðiþimlerde temel ilke, araç altýndaki orijinal tekerleðin dönme çevresine sadýk kalmaktýr. Baþka bir ifadeyle, deðiþim sonucunda aracýn yerden yüksekliði deðiþmemeli veya çok yakýn toleranslarda olmalýdýr. E.T.R.T.O. da verilen tablodaki deðerlere sadýk kalýnmalýdýr. Deðiþimlerde özellikle jant off-set’ine dikkat edilmelidir.
Basýk seriye geçerken yeni lastiðe karar verilmeden önce, aþaðýdaki noktalara dikkat edilmelidir:
ò Araç üreticisinin onayladýðý ve önerdiði (eðer varsa) diðer bir ölçü takýlmalý,
ò Ayný çapta yada daha büyük çapta lastik takýlacaksa aracýn yerden yüksekliðine uygun olmalý,
ò Yük indeksi ve hýz sembolü ya da kategorisi (kar lastikleri hariç) orijinal lastikle ayný veya daha yüksek olmalý,
ò Takýlacak yeni jantýn belirlenen lastik ölçüsü için tabloda verilip verilmediðine bakýlmalý,
ò Ayný off-set’e sahip olmalý veya daha geniþ jant takýlmasý durumunda ölçü farký, aracýn mekanik ölçüleri ile küçük toleranslarla uyuþmalý,
ò Jantýn kesit geniþliði ya ayný yada aracýn mekanik ölçülerine uygun olmalý,
ò Bijon delik sayýsý ve çaplarý ayný olmalý,
ò Aracýn porya yüzeyi ile ayný olmalý (jantýn göbeði ve porya ile göbekten merkezlemeli baðlantýlarda jant göbek delik çapý ile porya çapýnýn birbirine uygun ölçülerde ve toleranslarda olmasý çok önemlidir),
ò Direksiyon tam tur çevirildiðinde, çamurluklara ve rot baþlarýna lastiðin sürtüp sürtmediðine bakýlmalý,
ò Arkaya 3 kiþi oturduktan ve bagaja 50 kg. yük konulduktan sonra araç sert bir þekilde esnetildiðinde arka çamurluk içlerine lastik omuzlarýnýn veya yanak kýsýmlarýnýn sürtüp sürtmediðine bakýlmalý,
ò Yeni lastiði taktýktan sonra araç üreticisi firmanýn önerdiði deðerlerde lastik þiþirme basýnçlarýnýn ayarlanmasýna dikkat edilmelidir.
Eðer yukarýda belirtilen þartlara uyulmazsa;
¨ Mekanik aksam ve lastiðin topuk vs.ne zarar verme riski,
¨ Sürüþ zorluklarý,
¨ Yakýt tüketiminin artmasý,
¨ Titreþim problemleri,
¨ Düzensiz lastik aþýnmasý,
¨ Aracýn gücünün kullanýlmasýndaki verim kayýplarý,
¨ Emniyet ve konfordan kayýplarla karþýlaþýlacaktýr.
Yeni takýlan basýk seri lastiðin dönme çevresi orijinal lastiðe göre, - % 3 ila + % 2 arasýnda olmalýdýr (- % 1.5 ila + % 0 tercih edilir). Tekerlek (lastik+jant) araca takýldýðýnda, lastik ile aracýn mekanik aksamý arasýnda temas eden nokta olmamalý, direksiyon manevrasýnda yeterli mesafe bulunmalýdýr (temas, araç tam yükte iken ve direksiyona tam tur attýrma þeklinde kontrol edilmelidir).
Otomobile takýlacak lastiðin "hýz sembolü" ve "yük indeksi" orijinal lastiðinki ile en azýndan ayný olmalý, hiçbir zaman daha düþük olmamalýdýr (kýþ lastikleri bu kuralýn dýþýndadýr; yük indeksi daha düþük olmamak kaydý ile hýz sembolü orijinal lastiðin hýz sembolünden daha düþük olabilir, ancak bu konuda dikkat edilmesi gereken husus, araç hýzýnýn artýk söz konusu lastik hýz sembolü ile sýnýrlý olacaðýdýr).
Lastik Desen Özellikleri
Yukarý ^
LASTÝK TABAN DESEN ÖZELLÝKLERÝ
Teknolojinin geliþmesiyle araçlarýn güçleri, dolayýsýyla hýzlarý arttý ve buna paralel olarak yollar zamanla iyileþti. Bu þartlar altýnda araçlarýn, özellikle ýslak zeminlerde, kýþ koþullarýnda (kar, çamur vs.) kontrolü zorlaþtý. Bu þartlar lastiklerde desen olgusunu zorunlu kýldý. Lastik teknolojisinde desen tasarýmý otomobilin icat edilmesinden günümüze kadar geçen süre içinde geliþerek devam etmektedir.Günümüzde lastik desenleri daha spesifik ve fonksiyonel bir yapý oluþturacak þekilde ve bunu saðlayan geliþmiþ cihazlarla (bilgisayarda simülasyon) tasarlanmaktadýr.
Taban desen özelliklerine göre lastikler "standart (çok amaçlý), her mevsim, özel amaçlý, kar, gibi çeþitlere ayrýlmýþtýr. Lastiklerde taban desen tasarýmý, akustik konforu (lastikten kaynaklanan düþük gürültü, ses yapma özelliði) direkt etkiler. Plastik konfor (lastiðin yoldaki mevcut bozukluklarý, arýzalarý filtre etme özelliði) ise, lastiðin karkas yapýsýna, topuk dolgu kauçuk karýþýmýna ve bir bütün olarak lastiðin kauçuk karýþýmýna baðlýdýr.
Standart Desenli (Yönsüz) Lastikler
Standart desenli lastikler, deðiþik segmentlerde tasarlanabilir. Otomobil lastiklerindeki segmentasyon ise, SR/TR hýz gruplarý 80 seri, SR/TR hýz gruplarý 70/65 seriler, HR hýz grubu, VR/ZR hýz gruplarý, Winter (kýþ) lastikleri olarak tanýmlanýr. VR/ZR hýz grubu ve kýþ lastikleri araçta kullaným yerlerine ve araçlara göre daha spesifik (özel amaçlý) kullanýmlar için genellikle yönlü veya asimetrik desen yapýsýnda tasarlanýrlar. Standart desenli lastiklerde takma yönü yoktur. Yeni lastik janta dolayýsýyla araca monte edilirken, araç hareket halindeyken lastiðin dönmesi gereken bir yönü yoktur. Buda pratikte, takma-sökme kolaylýðý saðlayan bir özelliktir. Lastikten çok amaçlý performans alýnmasý için tasarlanýrlar. Performans özellikleri temel beklentileri karþýlayacak düzeydedir. Genellikle otomobil üreticisi firmalar tarafýndan Orijinal Ekipman (O.E) olarak tercih edilir ve kullanýlýr.
Yönlü (Directional) Lastikler
Lastik terminolojisinde “Directional” ifadesi, lastiðin araç altýnda dönmesi gereken bir yönü olduðunu belirtir. Genellikle lastiðe önden bakýldýðýnda, blok ve kanallarýn merkeze yaklaþtýkça oluþturduklarý þekil hemen “ok baþý” çaðrýþýmý yaparak yön hissi uyandýrdýðýndan bu tip lastiklere yönlü (directional) lastik denilmektedir. Ancak lastiðin dönüþ yönü deseninden deðil yanaðýndaki iþaretlerden, þekillerden (ok þeklinde kabartmalar), veya yönlü olduðunu belirten yazýlardan anlaþýlýr. Lastik teknolojisinde yönlü (directional) desen tasarýmýnýn saðladýðý avantajlarý belirtirsek;
ò Islak zeminde, temas alanda su tahliyesi yüksektir. Ok þeklindeki taban deseni su film þeridini yýrtarak zeminle temas alandaki suyu hýzla tahliye eder ve ýslakta daha güvenli sürüþ imkaný verir.
ò Kuru ve özellikle ýslak zeminde fren yapýldýðýnda zemine temas eden kanal ve bloklarý “ters ok baþý” oluþturarak kaymaya karþý daha fazla direnç gösterir ve frenleme mesafesi kýsalýr.
ò Daha az gürültü yapar, böylece akustik (ses) konforu daha iyidir.
Otomotiv sektöründe günümüzde güçleri ve hýzlarý artan araçlarýn kontrolünde saðladýðý avantajlar nedeniyle yönlü lastik desen tasarýmýnýn önemi her geçen gün artmaktadýr. Lastiðin yanaðýnda yer alan ok iþareti, lastiðin araç altýndaki dönüþ yönünü gösterir ve lastiðin ters takýlmasýný (dönüþ yönünün deðiþmesi) önlemek için, takma-sökme iþlemini yapan kiþileri uyarmak amacýyla konulmuþtur. Ters takýlmasý durumunda lastikten alýnacak üstün performans özellikleri kayba uðrar.
Takma-sökme iþlemi yapýlýrken kesinlikle bu iþarete uyulmasý gerekir. Araç üzerindeki lastiklerde herhangi bir nedenle sað-sol yapýlma zorunluluðu doðduðunda; lastik, yanaðýndaki ok iþareti yönünde dönecek þekilde takýlmalýdýr. Yedek lastik araca takýlacaksa ve dönüþ yönü uygun deðilse en yakýn serviste lastik jant üzerinde iç-dýþ yapýlarak kullanýlmalýdýr.
Asimetrik (Asymmetric) Lastikler
Deðiþken yol, iklim þartlarýnda araçtan beklenen performansýn alýnabilmesi, daha fonksiyonel lastiklerin tasarlanmasý ihtiyacýný doðurmuþtur. Bu sebepten dolayý asimetrik taban desen tasarýmlý lastikler önceleri yüksek performanslý otomobiller için özel üretilirken günümüzde diðer grup araçlar için hýzla yaygýnlaþmaktadýr. Yüksek hýz grubu araçlar için asimetrik desenli lastikleri, dünyada ilk defa Pirelli tasarlamýþtýr. Yine standart grup için Türkiye’de ilk defa piyasay sunmuþtur. Asimetrik desenin özelliði, tabandaki farklý blok ve kanal yapýsýnýn deðiþik performans beklentilerini karþýlamasýdýr. Lastik deseni dönüþ yönüne göre ortadan ikiye bölündüðünde iki farkllý desen ortaya çýkar. Asimetrik lastiklerin yanaklarýnda araç altýnda dönmesi gereken yönü olduðunu belirten iþaretler veya yazýlar vardýr. Örneðin, “OUTER” gibi. Bu, lastik araca takýldýðýnda “outer” yazan yanaðýn dýþa geleceðini belirtir.
Asimetrik desenli lastikler, özel amaçlý performans almak için üretildiklerinden, temas alanda lastiðin desenindeki farklý bölümlerin görevi ayrý ayrýdýr.
Örneðin, çevresel düz blok lastiðin düzgün dönmesini (yönel kararlýlýðýný) ve kuru zeminde mükemmel tutunmayý saðlarken, ok baþý þeklinde dizilen bloklar suyu tahliye etmeyi ve tutunmayý, iç omuzlara göre daha geniþ ve uzun olan dýþ omuz bloklarý da virajlarda tutunmayý, merkezkaç kuvveti nedeniyle ortaya çýkan kuvvetlere karþý direnmeyi saðlar. Asimetrik lastiklerde dýþ omuz bloklarý genellikle geniþ ve uzun dizayn edilir. Çünkü virajlarda lastiðin dýþ omuzlarýna daha fazla yük biner ve dolayýsýyla da fazla zorlanma ve deformasyon oluþur.
Kýþ Lastikleri Yukarý ^
Kýþ Lastikleri
Lastiklerin mevsimsel kullanýmýna göre yapýlan sýnýflandýrma yaz lastikleri ve kýþ lastikleri olarak tanýmlanýr. Kýþ lastikleri zemini karla veya buzla kaplý olan özellikle yaz lastikleri ile tutunmanýn çok zor olduðu yollarda kullanýlmak için özel üretilen lastiklerdir. Çivisiz ve çivi ile kullanýlan kar lastikleri olmak üzere ikiye ayrýlýrlar.
Çivisiz (non-studdable) kýþ lastikleri;
Bu tip kýþ lastiklerinin tabanýnda, çivilerin monte edileceði (çakýlacaðý) çivi yuvalarý yoktur. Daha çok yumuþak veya sulu kar ile kaplý yollar için uygundur. Bu tip lastiklerin ýslak yollardaki performansý çok iyidir. Buna karþýlýk kuru zeminlerde, taban desen tasarýmlarý ve kauçuk karýþýmlarý nedeniyle çabuk ýsýnýrlar ve akustik konforlarý iyi deðildir. Çünkü kar lastiklerindeki lamellerin sayýsý standart lastiklere göre çok fazladýr.
Bu, kýþ lastiklerinin karekteristik özelliðidir. Ancak günümüzde yüksek hýzlarda da optimize edilmiþ performans veren çok daha az ýsýnan ve akustik konforu (düþük ses üretimi) çok daha iyi olan kýþ lastikleri geliþtirilmiþtir. Örneðin, Pirelli’nin geliþtirdiði WINTER 160 / 190 Directional ve WINTER 190 / 210 Asymmetric gibi.
Çivili (studdable) kar/kýþ lastikleri
Çok sert geçen kýþ þartlarýnda karlý ve buzlu zeminlerde kullanýlmak amacýyla üretilen lastiklerdir. Bu tip lastiklerin tabanýnda, çivi çakýlabilmesi için konulmuþ çivi yuvalarý mevcuttur.
Çivili lastikler, buz veya sýkýþmýþ sert karla kaplý zeminlerde çok iyi çekiþ, tutunma saðlar ve frenleme mesafesini azaltarak emniyetli olarak aracýn durmasýný saðlar. Ancak, kuru, ýslak ve yumuþak kar ile kaplý zeminlerde kullanýldýklarýnda yukarýda belirtilen olumlu özelliklerinin tersi bir etki gösterir.
Çivilerin fýrlama tehlikesi olduðundan, özellikle kuru zeminlerde kullanýlmamalýdýr. Hýzla dönen lastikten fýrlayan çiviler çok tehlikelidir. Bundan dolayý çivili lastik kullanýmý bazý ülkelerde yasaklanmýþ veya sýnýrlandýrýlmýþtýr. Bununla ilgili yasal düzenlemeler yapýlmýþtýr.
Çivili kýþ lastiði;
ò Aracý el kitabýnda belirtilen doðru lastik ölçüsünde,
ò Standart lastiðinin yük indeksinde veya daha yüksek yük indeksinde olmalýdýr.
Uyulmasý gereken hýz limiti konusunda , yerel yasal sýnýrlamalar (eðer varsa), ETRTO’nun tavsiyeleri veya lastik üreticisi firmalarýn tavsiyeleri dikkate alýnmalýdýr. Hýz limiti, bazý ülkelerde yasalarla belirlenmiþtir. Örneðin, aracýn çivili lastiklerle kullanýmýnda, Ýsviçre’de 2 ve 4 þeritli yollarda maksimum 80 km/saat hýza izin verilirken, otoyollarda ve þehir içinde çivili lastik kullanýmýna izin verilmemiþtir.
Tüm Bu Bilgiler Türk Pirelli Lastikleri A.Þ. 'nin Kaynaklarýndan Alýnmýþtýr.
KOD Design by nar biliim